ID: 79
 Data e postimit: 0000-00-00 00:00:00
Titulli: Mbi arsyen
Lloji: Tregim
Tema: Mbi arsyen
Autori: Bujar Plloshtani
Qyteti: Prishtinë
E-mail: bujar.plloshtani@yahoo.com
Teksti:
Arsyeja është aftësia inteligjente për të shquar intuitivisht njohjen nëpërmjet veprimit të mendjes së kulluar, duke e përfituar të vërtetën me anën e të menduarit racional, si kusht i domosdoshëm i arsyes për ta njohur botën dhe planin natyror të natyrës. Ajo konsideron se njohja mbi të vërtetën mund të perceptohet racionalisht duke e përjashtuar nga çdo dyshim i mundshëm, që mund t’ia imponojë egoizmi i natyrës njerëzore. Arsyeja, si perceptim i vëmendshëm ndaj njohjes së botës ndikon në përsosjen e natyrës për ta kuptuar sa më drejtë e me paramendim logjikë, dhe përfundimisht e shkëput psikikën njerëzore nga çdo dyshim i sajuar gabimisht. Paraqitja e arsyes në sistemin tonë të të menduarit është akt i brendshëm psikologjik i formësuar nga domosdoshmëria e vullnetit hyjnor për të shqyrtuar çdo thërrmi të materies me konkludime të drejta.
Kështu që, shqyrtimi i gjësendeve nëpërmjet arsyes shpreh tërësinë e njohjes së sendit në natyrë duke ia dhënë ndriçimin e duhur të rrjedhë sipas konkludimeve të drejta dhe të sigurta. Kjo njohje që shquan dukuritë dhe fenomenet e ndryshme natyrore e shoqërore ndihmohet nga arsyeja, mirëpo, kjo realizohet në zhvillim paraprak me mendimin racional i fituar nga njohuritë sistematike shkencore, ku arsyeja rrit intelektin mendor gjer në shërbenin e mirë të njerëzve, e bazuar në eksperiencën logjike të të menduarit të vetëdijshëm. Sa më shumë që i njohim ligjet e natyrës që janë në varshmëri të plotë me përshtatjen e ekzistencës njerëzore, d.m.th. nga plani i të menduarit racional, aq më tepër arsyeja jonë zhvillohet drejt orientimit kah sistemi inteligjent i të njohurit të së vërtetës.
Kuptimi i njohjes së ligjeve të natyrës dhe universit bëhet nga autoriteti i arsyes, e cila njëherit e zhvillon mendimin praktik për të nxjerrë gjykim të drejtë mbi lëvizjen e natyrës dhe lëndëve në hapësirë. Pra, arsyeja ndihmon shumë në edukimin e mendimit racional, se bota është e ndërtuar nga lëndët dhe lëvizjet. Njeriu sipas arsyes formon gjykimin e sendit nga shkaku te pasoja duke e kuptuar si njohje praktike e së vërtetës, e cila krijon më lehtë udhën drejt konkludimit të drejtë. Përfitimi i drejtë i njohjes së sendit nëpërmjet sistemit të arsyes është kriter vlerësimi i sigurt që mundëson më lehtë në shqyrtimet e rregullit të natyrës, si e drejtë natyrore e ndërtuar nga lëndët dhe lëvizjet mekanike, të cilat veprojnë për ndërtimin dhe sistematizimin e ekzistencës sipas një lëvizje absolute, që, krejtësisht ngjan të jetë i ndikuar nga vullneti i një krijimi hyjnor. Koncepti i arsyes ndihmon të shquajë më lehtë pamjen e brendshme të sendit, duke ia nxjerrë kuptimin e vërtetë të njohjes, për nga ku e kthjellon mendimin mbi vërtetësinë e shkakut deri te pasoja. Sa më shumë arsyeja të kthjellohet ndaj të njohurit të së vërtetës, aq më tepër shtohen idetë intelektuale, të cilat thellojnë njohjen ndaj natyrës.
Për t’u paraqitur arsyeja drejt konkludimeve të drejta ose që çon në njohjet e sigurta, më parë duhet të ndikohet sipas një metode deduktive, që niset nga shqyrtimet e përgjithshme duke vazhduar kah shqyrtimet e veçanta të njohjes së sendit në natyrë. Kjo metodë shkencore arrin të shquajë sendin e natyrës nëpërmjet gjykimit të drejtë duke e vërejtur në zhvillimin dhe lëvizjen inteligjente të sendit, të rrjedhur në përfundimin logjikë shkencor. Arsyeja si aftësi intelektuale është e pajisur me gjykimin kritik të të menduarit racional, ku kërkon me vëmendje njohjen gnoseologjike të botës të bazuar sipas një mënyre intelektuale, e cila është fituar në sistemin tonë mendor nga edukimi sistematik. Unë besoj se fati i njeriut varet nga sistematizimi absolut i Zotit, i cili ka vënë rregullin ndërmjet botës reale dhe mistike, mirëpo, arsyeja e kulluar në të shumtën e rasteve ndihmon në vënien e mendimit gjyqësor, e aftë për të shmangur nga psikika të metën e veçantë, që mund të depërtojë papritur brenda përvojave mendore.
Në natyrë gjithçka ndodh sipas një paramendimi të jashtëzakonshëm, e cila të jep përshtypjen se është e rregulluar nga sistemi i një Zoti të përkryer, prandaj, dhe arsyeja ndonjëherë është e pafuqishme të parandalojë një veprim të jashtëligjshëm dhe depresiv te njeriu. Sepse, jo gjithmonë, arsyeja ndihmon në parandalimin e rrezikut thelbësor, por dhe mundëson thjeshtimin dhe të kuptuarit e drejtë të sendit në natyrë, me qëllim për ta njohur të vërtetën e duhur gjer në thelb, kështu duke pasur një ide krejtësisht të pavarur dhe inteligjente. Andaj, veprimet e njeriut sipas planit të arsyes së kulluar janë të domosdoshme, dhe të prirura për t’i njohur vetitë e brendshme të natyrës dhe lëvizjen e përkorë të universit. Arsyeja e orienton gjithë planin tonë intelektual drejt mendimit racional (bon sens), ku varësisht, në ç’mënyrë ne do ta diktojmë planin e arsyes krahas veprimit të përgjithshëm për t’i njohur ligjet natyrore të natyrës, sepse në njëfarë mënyre, vetëm natyra dhe universi sjellin preokupimin e arsyes sonë të diktohet pas njohjes së lëndëve dhe lëvizjeve në hapësirë.
Sa më shumë të diktojmë pamjen e brendshme të arsyes në njohjen e sendeve në natyrë brenda nesh, aq më tepër do të ndikohemi në njohjen e vërtetë të gjërave që na përkasin. Sepse natyra dhe ligji natyror, përpos që njeriut i mundëson eksperiencën e njohjes së sendeve në natyrë, por dhe e shërben në të mirën e arsyes duke e detyruar të veprojë kah e mira, dhe njëherit ia krijon mundësinë për t’u shmangur nga shkatërrimi i jetës, që në realitet konsiderohet e keqja. Vetëm një arsye e frymëzuar me sensin kritik të të menduarit të vetëdijshëm mund t’i shquajë në thelb të mjaftueshëm fenomenet e kësaj bote, që shpeshherë sa janë të ngathta, po aq janë dhe ironike.
Një veprim pa logjikën thelbësore të arsyes së pastër mund të jetë veprimi i mendjes së mangët, që pason me të meta intelektuale në të vërejturit e qartë dhe sigurt të lëvizjeve të natyrës. Të vërejturit dhe njohja e ligjit natyror është burim i arsyes sonë njerëzore, që domosdoshmërisht hyjnë në përbërjen e ambicies së arsyes për t’i njohur lëvizjet ekzakte dhe natyrore të natyrës. Edhe pse, tashmë ne dimë që lëvizjet e natyrës janë një rregull i rreptë që i argumentojnë veprimet e ekzistencës sonë, duke e përshtatur veprimin tonë me lëvizjen e natyrës, si një detyrim i njohjes së sigurtë të sendit në natyrë.