BALADE QYTETSE
Mbramë
qiella dhe hyjt e vramë
një ngjarje të trishtueme panë:
Hije... jo! - por një grue
me ftyrë të zbetë edhe me sy
të zez si jeta e saj,
me buzën të vyshkuna në vaj,
me plagë në gjoks e stolisun
me veshje dhe me shpirt të grisun,
me hije grueje,
një kens këso bote,
një fantom uje
vallzonte valle në rrugë të madhe.
Dy hapa para, dy hapa mbrapa
me kambë të zbathun,
me zemër të plasun.
Dy hapa djathtas, dy hapa majtas,
me flokë të thime,
me ndjesi të ngrime.
(Dikur,
kur gjit' e saj me kreni
shpërtheheshin n'aromë,
kur ish e njomë -
atëherë e dashunojshin shum zotni.
E sot?)
Jeta e saj asht kjo vall' e çmendun
në rrugat e qytetit tonë,
një jetën e fikun, një jetë e shterun,
shpin i molisun, zemër e therun,
një za vorri, një jehonë
që vallzon natën vonë
nëpër rrugat e qytetit onë.
A. IDEJA KRYESORE E POEZISË
Poezia “Baladë qytetse”, pjesë e ciklit “Kangët e Mjerimit”, nënvizon fatin e femrës që ka shitur trupin si tragjedi e dyfishtë shpirtërore dhe ekzistenciale. Kjo femër, duke shitur e reklamuar trupin e saj, kishte siguruar jetesën, por tani është në fazën e degradimit (në pleqëri) dhe ai trup nuk i siguron dot më asaj bukën e gojës. Këtu Migjeni thekson edhe njëherë temën ekzistenciale: “Shtypja e mjedisit e detyron njeriun t’i jepet instiktive shtazarake për të mbijetuar.” Varfëria e çon këtë grua në prostitucion dhe kjo gjë sjell edhe mjerimin shpirtëror.
B. ZBËRTHIMI KUPTIMOR I TITULLIT
Gjatë periudhës së letërsisë romantike, baladat ishin pjesa më tragjike e krijimtarisë. Heronjtë e tyre janë njerëz me fuqi të mbinatyrshme që veprojnë në situata të jashtëzakonshme. Mirëpo, në letërsinë realiste të pjesës së parë të shekullit të XX, këto balada nuk kanë më vend. Baladat e reja luhen nga njerëz të zakonshëm (gra që shesin trupin për të mbijetuar, lypësa, të varfër) në rrugicat e qyteteve e realiteti lakuriq i këtyre baladave është shumë I dhimbshëm.
C. KOMENTIMI NË PLANIN KUPTIMOR TË POEZISË
Sfondi i natës, krijon një efekt emocional të fortë dhe nxit përfytyrime të drejtpërdrejta dhe të figurshme. Nata është koha kur ushtronte prostitucionin gruaja kur ishte e re. Jeta e saj vazhdon me të njëjtat ritme vetëm se ka ndërruar profesion. Nga prostitutë është kthyer në lypëse.
Në këtë poezi, nata është një element që shërben për të krijuar atmosferën e tragjedisë. Në një sfond errësire, qetësie të plotë, ku zhvillohet ngjarja e kësaj poezie, të pranishëm janë vetëm yjet dhe hëna, të cilët janë të vetmit dëshmitarë, sepse njerëzit nuk përmenden fare. Në vargun: “qiella dhe hyjt e vramë” në fakt qëndron një ton kritik: njerëzit janë indiferentë, prandaj edhe Migjeni përdor një ton kritik.
Vargu: “Hije… jo! – por një grue” krijon njëfarë dileme nëse kjo qenie që verdalliset është hije (ajo cfarë mbet nga një njeri) apo grua, jeton apo jo duke theksuar dramën e kësaj gruaje.
Nëpërmjet vargjeve “me ftyrë të zbetë edhe me sy të zez si jeta e saj / me buzën të vyshkuna në vaj / me plagë në gjoks e stolisun”, Migjeni na sjell ndër mend portretin e një femre të plakur, me fytyrë të zbehtë, buzë të vyshkura, gjoks të plagosur e sy të zinj misteriozë; portretin e një femre, e cila ka qenë shumë e bukur në rini, por që tani i ka humbur të gjitha hiret.
Poeti në fakt e përshkruan gruan në dy plane: në atë të mjerimit fizik dhe atij shpirtëror. Vargu ku pikërisht këto dy plane jepen të shkrira në një është: “me veshje dhe me shpirt të grisun”, ku jepet mjerimi fizik (veshje të grisun) e mjerimi ekstrem shpirtëror (shpirt të grisun).
Në vargjet më poshtë, Migjeni jep imazhin e një të çmendure më shumë se atë të një lypësjeje: “me hije grueje/ një kens këso bote/ një fantom uje/ vallzonte valle në rrugë të madhe”. Vallja i takon një njeriu të lumtur, por ndërkohë në këtë poezi bëhet pjesë e gjendjes shpirtërore të një njeriu të mjerë. Por vallja e zakonshme ka ritëm të rregullt dhe harmoni, ndërkohë që vallja e kësaj “te çmendure” është krejtësisht e çrregullt dhe joharmonike. Nëpërmjet këtij kontrasti, në fakt poeti kërkon të theksojë edhe njëherë dramën e kësaj gruaje që tashmë ka arritur në një pikë kritike të mjerimit: atë të çmendurisë.
Kjo valle vazhdon të “kërcehet” edhe në vargjet më poshtë: “Dy hapa para, dy hapa mbrapa / me kambë të zbathun / me zemër të plasun / Dy hapa djathtas, dy hapa majtas, /me flokë të thime, /me ndjesi të ngrime”. Poeti e përsërit disa herë grupin emëror ‘dy hapa’ për t’i shtuar muzikalitet poezisë: lexuesit i duket sikur është duke e parë këtë grua që kërcen. Përveç kësaj, në këto vargje shkrihen sërish mjerimi fizik (kambe të zbathun, flokë te thime - tregues i plakjes) e mjerimi shpirtëror (zemër e plasun, ndjesia e ngrime - ka ngrirë mënyra e jetesës).
Drama e kësaj femre është e tmerrshme. Ajo ka mbetur e varfër, sepse i ka humbur të gjitha hiret e saj dhe nuk mund t’i shfrytëzojë më ato për të fituar jetesën. Qyteti nuk e ka parë atë kurrë si një qenie njerëzore, por si një objekt për të zbrazur epshet njerëzore. Këtë Migjeni e shpreh mjaft mirë në vargjet pasuese:
(Dikur,
kur gjit’ e saj me kreni shpërtheheshin n’aromë,
kur ish e njomë
– atëherë e dashunojshin shum zotni.
E sot?) Këtu krijohet një pikë lidhëse mes të shkuarës (dikur) e të tashmes (sot) për të dhënë mesazhin se kjo grua ka një të shkuar, që po i dikton edhe një të tashme, por nuk dihet nëse do të ketë një të ardhme.
Në strofën e fundit ndihet edhe revolta e poetit. Kjo revoltë është jo e drejtpërdrejtë, por shfaqet më shumë përmes fjalëve kyç: e çmendun, e fikun, e shterun, i molisun, e therun, një za vorri, një jehonë. Kjo grua e argëtonte dhe e argëton akoma qytetin. Kur ishte e re,
e argëtonte me trupin e saj, ndërsa tani qe eshte plakur e argëton me “shfaqjen” që jep nëpër rrugët e qytetit.
D. ANALIZA STILISTIKE
Qiella dhe hyjt e vramë – metaforë mbiemërore
një ngjarje të trishtueme panë – inversion
Hije... jo! - por një grue – inversion
ftyrë të zbetë – epitet
sy të zez si jeta e saj – krahasim
buzën të vyshkuna – metaforë mbiemërore
gjoks e stolisun – metaforë mbiemërore
shpirt të grisun – metaforë mbiemërore
zemër të plasun – metaforë mbiemërore
Dy hapa – anaforë
kambë të zbathun – epitet
flokë të thime – epitet
ndjesi të ngrime – metaforë mbiemërore
gjit' e saj me kreni shpërtheheshin n'aromë – metaforë
atëherë e dashunojshin shum zotni/ E sot? – ironi
vall' e çmendun – metaforë mbiemërore
jetën e fikun – metaforë mbiemërore
një jetë e shterun – metaforë mbiemërore
shpin i molisun – metaforë mbiemërore
zemër e therun – metaforë mbiemërore
za vorri – epitet
në rrugat e qytetit tonë – përsëritje
gruaja dikur e re, e bukur, në lulëzim—sot e mjerë, e plakur – kontrast
Gruaja vuan - qyteti është indiferent, njerëzit janë të largët – kontrast
Vallja i takon njeriut të lumtur, por e kercen një njeri i mjerë – kontrast
Vallja e zakonshme eshte harmonike, por kjo valle eshte e çrregullt – kontast
E. ANALIZA GJUHËSORE
veprimi zhvillohet në dy kohë: të shkuarën (të pakryerën dhe të kryerën e thjeshtë) dhe të tashmen per te treguar se kjo grua ka një të shkuar, që po i dikton edhe një të tashme, por nuk dihet nëse do të ketë të ardhme
folja përdoret shumë pak (panë, vallzonte, shpërthejshin, dashunojshin, asht)
përdorimi i kllapave – shërben për të tërhequr vëmendjen në detaje plotësuese
vihet re asidenti – vargjet lidhen me presje (jo me lidhëza)
e shkruar në dialektin geg
pyetje ironike – E sot?
Përdorimi I gjerë I ndajfoljeve kohore (mbramë, dikur, sot)
F. ANALIZA METRIKE
Alternim i vargut të gjatë me vargun e shkurtër – i jep ritëm poezisë
Shkruar në monokolonë
Rimë e paplotë (e puthur – AABB, e kryqëzuar – ABAB)
G. MJETET ME TË CILAT REALIZOHET MUZIKALITETI
Ndërthurje e vargut të gjatë me vargun e shkurtër
Fjalët dialektore
Përdorimi I kufizuar I foljeve
Mungesa e lidhëzave
Përsëritje të fjalëve (dy hapa)
Aliteracioni
Ndryshimi i ritmit brenda poezisë. Poeti e përshkruan gruan: “…një hije gruaje,/ një kens këso bote,/ një fantom uje…”. Por kur vjen puna për të folur për vallen e gruas së mjerë nëpër rrugët e qytetit, në mënyrë që sarkazma të dalë më e dukshme dhe therëse, menjëherë e ndryshon ritmin, ndërton vargje me aliteracione, me rima të pasura “…vallzonte valle në rrugë të madhe./ Dy hapa para, dy hapa prapa/ me këmbë të zbathun,/ me zemër të plasun…”
H. KARAKTERISTIKAT MIGJENIANE
Pas leximit të kësaj poezie, vëmë re shumë karakteristika të stilit migjenian: shfaq mjerimin me vërtetësi lakuriqe, nuk paraqet më femra “të ndershme” që rrine mbyllur ne shtepi dhe bëjnë punë shtëpie, por di të paraqesë edhe realitetin femëror: gra që shesin trupin dhe për këtë nuk ia vë fajin gruas, por shoqërisë që qëndron krejt indiferente ndaj këtyre dramave e për më tepër I vendos këto ngjarje në rrugët e qytetit. Ai nuk ka për qëllim ta paraqesë popullin shqiptar si të përkryer me gjithë tiparet e lavdishme, por do ta paraqesë atë ashtu siç është.
PUNOI: DENIDA BLLOSHMI
KLASA XII-A
Ndalohet rreptesisht ri-botimi i paautorizuar i veprave te postuara ne kete
website neper website te tjera!
Perjashtim ben rasti kur shkruani emrin e vertete te autorit te vepres se
bashku me linkun zyrtar te vepres!
