Materiale/Shënime për provimin e gjuhës Shqipe për klasën e 9
Shënim: Ky material është një koleksion shënimesh që fillojnë nga klasa e 6 deri në të 9-tën dhe nuk janë në
ndonjë rregull hierarkik gjithsesi. Shënimet shërbejnë thjesht si suplement dhe nuk duhen marrë si bazë materiale
parimore për t’u përgatitur për provimin e gjuhës Shqipe për klasën e 9, por thjesht si një material plus që
shërben për zhvillimin e njohurive tuaja në lidhje me lëndën. Shikoni dhe shënimin në fund të dokumentit për më
tepër informacion.
Me kontaktoni ne email nese doni dokumentin Word.
NJOHURI NGA KLASA VI
Fjalët ➔
-
Të parme: kur kanë edhe rrënjën edhe temën të njëjtë
-
Jo të parme: kur kanë parashtesë dhe prapashtesë
Prapashtesat i japin fjalës kuptim të ri.
Fjalët jo të parme janë:
1. Të prejardhura(këngëtar)
2. Të përbëra (kryeqytet)
3. Të përngjitura (megjithatë)
•
Fjalët e parme, të prejardhura apo të përbëra, që kanë rrënjë të njëjtë formojnë familje fjalësh.
•
Leksikologjia është degë e gjuhësisë që studion fjalët e një gjuhe dhe kuptimet e tyre.
•
Tërësia e fjalëve të një gjuhe quhet leksik.
•
Fusha leksikore quhet bashkësia e objekteve të caktuara të një leksiku.
•
Fjalia është njësia themelore e ligjërimit.
Llojet e fjalorëve:
1. Shpjegues
2. Drejtshkrimorë
3. Sinonimesh
4. Dygjuhësh
5. Terminologjikë
6. Enciklopedikë
7. Elektronikë
Shembuj:
-ndajf oljesh: këtu, atje, larg, atëherë, shumë;
-parafjalësh: nga, me, pa, prej;
-pjesëzash: mos, nuk, s’ , fill, vetëm;
-pasthirrmash: ah, oh, moj, more.
Përemrat:
-
Vetor (unë, ti, ai/ajo…)
-
Vetvetor (vetvetja)
-
Pronor (im, e tij, e saj…)
-
Lidhor (që, i cili, e cila, të cilat)
-
Pacaktuar (dikush, çdokush)
-
Pyetës (kush, cili, cila…)
-
Dëftor (ky, kjo…)
Zgjedhimi i foljes kërkon:
-
Vetën(e parë, e dytë, e tretë);
-
Numrin (njëjës, shumës);
-
Kohën (e tashme, e ardhme…)
-
Mënyrën (dëftore, kushtore…)
-
Formën (veprore, joveprore).
Të gjitha format që merr folja sipas vetave, kohëve e mënyrave të ndryshme janë forma të shtjelluara të foljes.
Format që nuk ndryshojnë vetën quhen forma të pashtjelluara të foljes.
Lexova Naimin ➔ metonizmi
Mes shkretimit, ti vajton ➔ paralelizëm figurative
Udha e mbarë o krushq bujarë ➔ apostrof
FORMA VEPRORE
Mënyra dëftore përfshin 8 kohë (folja: këndoj)
Koha e
tashme
Koha e shkuar
Koha e ardhme
këndoj
E pakryer
E kryer e
thjeshtë
E kryer
Më se e
kryer
E kryer e
tejshkuar
E ardhme
E ardhme e
përparme
e këndoja
këndova
kam
kënd uar
kisha
kënduar
pata kënduar
do të këndoj
do të kem
kënduar
Mënyra habitore: 4 kohë (folja: këndoj)
Koha e tashme
Koha e shkuar
kënduakam
E pakryer
E kryer
Më se e kryer
kënduakësha
paskam kënduar
paskësha kënduar
Mënyra lidhore: 4 kohë (folja: këndoj)
Koha e tashme
Koha e shkuar
të këndoj
E pakryer
E kryer
Më se e kryer
të këndoja
të kem kënduar
të kisha kënduar
Mënyra kushtore: 2 kohë (folja: këndoj)
Koha e tashme
Koha e shkuar
do të këndoja
E kryer
do të kisha kënduar
Mënyra dëshirore: 2 kohë (folja: këndoj)
Koha e tashme
Koha e shkuar
këndofsha
E kryer
paça kënduar
Mënyra urdhërore: 1 kohë (folja: këndoj)
Koha e tashme
Ti këndo! / Ju këndoni! (Shënim: mënyra urdhërore ka vetëm vetën e dytë njëjës ose shumës)
Format e pashtjelluara të foljes kam janë:
Pjesore
Përcjellore
Paskajore
Forma mohore
pasur
duke pasur
për të pasur
pa pasur
Format e pashtjelluara të foljes jam janë:
Pjesore
Përcjellore
Paskajore
Forma mohore
qenë
duke qenë
për të qenë
pa qenë
FORMA JOVEPRORE
Mënyra dëftore përfshin 8 kohë (folja: mat)
Koha e
tashme
Koha e shkuar
Koha e ardhme
matem
E pakryer
E kryer e
thjeshtë
E kryer
Më se e
kryer
E kryer e
tejshkuar
E ardhme
E ardhme e
përparme
matesha
u mata
jam
matur
isha matur
qesha matur
do të matem
do të jem
matur
Mënyra habitore: 4 kohë (folja: mat)
Koha e tashme
Koha e shkuar
u matkam
E pakryer
E kryer
Më se e kryer
u matkësha
qenkam matur
qenkësha matur
Mënyra lidhore: 4 kohë (folja: mat)
Koha e tashme
Koha e shkuar
të matem
E pakryer
E kryer
Më se e kryer
të matesha
të jem matur
të isha matur
Mënyra kushtore: 2 kohë (folja: mat)
Koha e tashme
Koha e shkuar
do të matesha
E kryer
do të isha matur
Mënyra dëshirore: 2 kohë (folja: mat)
Koha e tashme
Koha e shkuar
u matsha
E kryer
qofsha matur
Përcaktori
Llojet e përcaktorëve:
1. Me përshtatje ➔ saktëson ose përcakton cilësinë e emrit bërthamë;
2. Me drejtim ➔ tregon një tipar të emrit që përcakton;
3. Me bashkim ➔ shprehet me përemra të palakueshëm, me numërore dhe ndajfolje.
NJOHURI NGA KLASA VII
Analizo fjalinë: “Ua, mos jeni ju ata dy valltarët e vegjël që kërcyen aq këndshëm dhe bukur në festivalin e fundit.”
ua ➔ pasthirrmë ➔ emocionuese;
mos ➔ pjesëz ➔ mohore;
jeni ➔ folje, veta II, nr.shumës, zgj.II, mënyra dëftore, koha e tashme;
ju ➔ përemër vetor, veta II, nr.shumës, rasa emërore;
ata ➔ përemër vetor, veta III, nr.shumës, rasa emërore;
dy ➔ numëror i thjeshtë, themelor;
valltarët ➔ emër, gjinia mashkullore, nr.shumës, rasa emërore, trajta e shquar;
e vegjël ➔ mbiemër, i nyjshëm, gjinia mashkullore, nr.shumës, rasa emërore;
që ➔ përemër lidhor;
kërcyen ➔ folje, nr.shumës, veta III, koha e kryer e thjeshtë, mënyra dëftore, forma veprore;
aq ➔ ndajfolje sasie;
këndshëm ➔ ndajfolje mënyre;
dhe ➔ lidhëz bashkërenditëse shtuese;
bukur ➔ ndajfolje mënyre;
në ➔ parafjalë e rasës kallëzore;
festivalin ➔ emër, gjinia mashkullore, nr.njëjës, rasa kallëzore, trajta e shquar;
e fundit ➔ mbiemër, i nyjshëm, gjinia mashkullore, nr.njëjës, rasa kallëzore.
Shkallët e mbiemrit:
1. Shkalla pohore: jep thjeshtë një cilësi (i mirë);
2. Shkalla krahasore: kur cilësia krahasohet me një cilësi të dikujt tjetër (më i mirë);
3. Shkalla sipërore: jep cilësinë në shkallë shumë të lartë, pa e krahasuar (shumë i mirë).
Trajtat e shkurtra të bashkuara
Dhanore + kallëzore njëjës
Dhanore + kallëzore shumës
më + e = ma
të + e = ta
i + e = ia
na + e = na e
ju + e = jua
u + e = ua
më + i = m’i
të + i = t’i
i + i = ia
na + i = na i
ju + i = jua
u + i = ua
Ligjërimet në gjuhën shqipe:
-
Ligjërim i shkujdesur;
-
Ligjërim bisedor;
-
Ligjërim libror.
Stilet funksionale:
-
Stili i veprimtarisë shkencore e teknike;
-
Stili i veprimtarisë administrative;
-
Stili i veprimtarisë shoqërore dhe politike;
-
Stili i veprimtarisë letrare dhe artistike.
Vlerat e fjalisë:
-
Vlera përmbajtësore;
-
Vlera emocionale;
-
Vlera fjalëformuese;
-
Vlera zëvendësuese.
NJOHURI NGA KLASA VIII
Mbiemrat:
-
Cilësorë ➔ tregojnë cilësi;
-
Marrëdhëniorë ➔ tregojnë marrëdhënie.
Foljet:
-
Ka limtare ➔ që kalojnë mbi objektin;
-
Jokalimtare ➔ që nuk kalojnë në objekt.
Numërorët:
-
Të parmë: 0 – 10 (zero, një, dy … dhjetë);
-
Të prejardhur: 11 – 19 (njëmbëdhjetë, nëntëmbëdhjetë);
-
Të përbërë: 30, 60, 140, 220…;
-
Shprehje: 32, 55, 61,72, 83 …
Përcaktori kallëzuesor qëndron prapa foljes.
Ndajshtimi është një lloj përcaktori që shënon një karakteristikë të emrit si psh: Xha Beqo.
NJOHURI NGA KLASA IX
Foljet gjysmëndihmëse:
1. Folja këpuje (jam);
2. Foljet modale (mund, duhet, do);
3. Foljet që shprehin mënyrën e zhvillimit të veprimit(fillim, vazhdim, mbarim).
Pjesëzat:
1. Dëftuese (ja);
2. Saktësuese (pikërisht, plot, rrumbullak, deri, gjer…);
3. Përforcuese (sidomos, madje, vetëm, veçanërisht);
4. Përafruese (thuajse, desh, rreth, gati, nja).
Pasthirrmat
1. Emocionuese;
2. Nxitëse.
Parafjalët sipas rasave:
1. Rasa emërore: nga, te, tek;
2. Rasa gjinore: në anë, në drejtim, për shkak;
3. Rasa kallëzore: në, me, për, pa, mbi, nën, nëpër, në lidhje me;
4. Rasa rrjedhore: prej, ndaj, anë, buzë, majë, afër, larg, sipër, sipas, përveç.
Diatezat:
1. Veprore: folja është në formën veprore dhe veprimin e kryen kryefjala.
2. Pësore: ka formë joveprore dhe emërton një veprim që e pëson kryefjala.
3. Vetvetore: joveprore, emërton një veprim që e kryen dhe e pëson kryefjala.
4. Mesore: joveprore, e kryen kryefjala.
Klasat e fjalëve
Të gjitha fjalët e një gjuhë grupohen nëpër kategori leksiko – gramatikore që quhen klasa fjalësh.
Në gjuhën shqipe dallohen këto klasa fjalësh:
1. emër;
2. mbiemër;
3. numëror;
4. përemër;
5. folje;
6. ndajfolje;
7. parafjalë;
8. lidhëza;
9. pjesëza;
10. pasthirrma.
Çdo fjalë vendoset në klasën përkatëse në bazë të këtyre kritereve: kuptimit leksikor dhe veçorive gramatikore.
Në bazë të kuptimit leksikor, klasat e fjalëve ndahen në 3 grupe:
1. Fjalët kuptimplota: ku grupohen fjalë që kanë kuptim leksikor të plotë, i cili lejon të përdoren si gjymtyrë
më vete. Në këtë grup bëjnë pjesë:
-
emrat, mbiemrat, foljet, ndajfoljet, numërorët, përemrat.
2. Fjalët jokuptimplota, ku grupohen fjalë që kanë një kuptim leksikor të kushtëzuar nga shërbimi që kryejnë
në fjali. Në këtë grup përfshihen:
-
parafjalët dhe lidhëzat që shprehin lidhje sintaksore midis dy gjymtyrëve a dy pjesëve të fjalisë;
-
pjesëzat, që shprehin ngjyrime kuptimore plotësuese të fjalëve a grupeve të fjalive.
3. Fjalët thirrmore, ku grupohen fjalët që përdoren për të shprehur, në formë thirrjesh, ndjenja të folësit
(pasthirrmat).
Veç oritë gramatikore ndahen në dy: veçori morfologjike dhe veçori sintaksore.
Në bazë të veçorive morfologjike, klasat e fjalëve ndahen në:
1. Klasa fjalësh të ndryshueshme, ku klasifikohen fjalët që lakohen (emri, mbiemri, përemri, numërori),
gjithashtu edhe fjalët që zgjedhohen (foljet).
2. Klasa fjalësh të pandryshueshme, ku klasifikohen fjalët që as lakohen dhe as zgjedhohen (ndajfolja,
parafjala, lidhëza, pjesëza, pasthirrma).
Në bazë të veçorive sintaksore, pra të aftësisë ose të paaftësisë për t’u përdorur si gjymtyrë më vete në fjali, fjalët
ndahen në:
1. Fjalë të mëvetësishme: emri, mbiemri, folja, numërori, përemri, ndajfolja dhe pasthirrma.
2. Fjalë të pamëvetësishme: parafjala, lidhëza dhe pjesëza.
Fjalitë e thjeshta:
1. Njëkryegjymtyrëshe;
2. Dykryegjymtyrëshe;
3. Të zgjeruara;
4. Të pazgjidhura.
Fjalia vetore:
1. Fjali me vetë të përcaktuar: në të cilën gjymtyra kryesore është folje në vetën e parë dhe të dytë njëjës dhe
shumës.
2. Fjali me vetë të papërcaktuar: në të cilat gjymtyra kryesore është folje në vetën e tretë shumës.
3. Fjali me vetë të përgjithësuar: gjymtyra kryesore është folje në vetën e dytë, njëjës.
Fjalia pavetore:
1. Fjali pavetore në folje pavetore; (Gjëmonte.)
2. Fjali pavetore me folje të formës pësore në vetën III, njëjës; (Më flihet.)
3. Fjali pavetore me folje jokalimtare në vetën III njëjës; (Kështu ndodhi edhe me Benin.)
4. Fjali pavetore me foljen kam dhe jam. (Sot paska erë.)
Fjalia njëkryegjymtyrëshe emërore ka një gjymtyrë kryesore e cila shprehet me:
1. Emër: në rasën emërore në trajtë të pashquar;
2. Me një emër të shquar: në rasën emërore të prirë nga pjesëza treguese -ja: Ja malet, ja fushat.
Fjalia emërore ndahet në 3 pjesë:
1. Fjali emërore përshkruese;
2. Fjali emërore treguese ➔ shoqërohet me -ja;
3. Fjali emërore emërtuese.
Fjalitë me bashkërenditje:
1. Shtuese;
2. Kundërshtuese;
3. Veçuese;
4. Përmbyllëse.
Fjalitë me nënrenditje:
1. Marrëdhënie kallëzuesore;
2. Marrëdhënie kryefjalore; (se, që, sikur, kur)
3. Marrëdhënie kundrinore; (se)
4. Marrëdhënie përcaktore; (që, i cili, e cila)
5. Marrëdhënie rrethanore vendore; (ku)
6. Marrëdhënie kohore; (njëkohësie, parakohësie, paskohësie)
7. Marrëdhënie shkakore; (se, pse, sepse, ngaqë)
8. Marrëdhënie qëllimore; (që, me qëllim që)
9. Marrëdhënie mënyrore; (ashtu si, kështu si, sikur, sikurse)
10. Marrëdhënie sasiore; (sa, saqë, mesa, aq sa)
11. Marrëdhënie krahasore (se, sesa, nga sa, nga, sa)
Shënim i fundit: Këto materiale leksionesh janë marrë nga disa shënime të një studenti të klasës së nëntë në vitin
2018. Duke marrë këtë parasysh, po ju them edhe njëherë që përdoreni këtë material si material shtesë dhe jo
material bazë për studimin e pregatitjes tuaj për provimet e klasës së nëntë. Ju uroj suksese!
@BIG_G
xhonderri@gm ail.com
Ndalohet rreptesisht ri-botimi i paautorizuar i veprave te postuara ne kete
website neper website te tjera!
Perjashtim ben rasti kur shkruani emrin e vertete te autorit te vepres se
bashku me linkun zyrtar te vepres!
Shembull:
Big G - http://sq.yourliterary.com/vepra.php?id=8121&lloji=Analize+letrare
Vepra te ngjashme
Ikja nga kompleksi ...
Lloji: Analize letrare
Fabula e esese eshte qe logjikimi ne kete legjende jo vetem qe eshte i gabuar, sipas autorit, por ed...
perralla per femije
Lloji: Analize letrare
Hansel dhe Gretel
Keta te dy ishin burr dhe grua , nje dite ata kishin ftuar nje mik te rend...
Shkëmbi
Lloji: Analize letrare
O tokë e Shqipërisë,
E shkelur nëpër shekuj.
Shumë copa ti ndanë
Por prapë Shqiperi do mb...
E humbur
Lloji: Analize letrare
E humbur jam ne tymin e cigares ,
Mes dhimbjesh dhe lotesh
E vetme ketu jam .
Ne memorien tim...
Dimri
Lloji: Analize letrare
Dimri është stinë shum e bukur sepse bie bor fëmijët luajn me topa bore bëjnë një njeri pre...
ngjarjet...
Lloji: Analize letrare
"Nena"
Nene e bukur
shpirti im
shume te dua
dielli im.
Je nje lule
aq e madhe
me ben mua...
Nena
Lloji: Analize letrare
Kete ese dua te ja kushtoj me te shtrenjtes sime ..Nenes time..
Ajo luftoi shume qe te me shpie ne ...
Pushimet verore
Lloji: Analize letrare
Erdhen pushimet.
Ah sa mire une u njoha me shoket e mi te klases
si Klendi'Denisi'Juana'seldi etj...
Alkimisti
Lloji: Analize letrare
Cdokush ne femijeri enderronte per gjera qe do me cdo kusht ti arrijme ne te ardhmen. Jane enderrat ...
E keni jeten nga ne...
Lloji: Analize letrare
E dinim se 8 planetet ishin te vetmit qe kane ekzistuar deri tani.
Ishte nje shok i vertete p...
thenie
Lloji: Analize letrare
enderro sikur do te jetosh pergjithmon jeto sikur do te vdesesh sot...
Nena
Lloji: Analize letrare
Nena eshte personi me i rendesishem ne kete bote. Ajo ka bere shume gjera per ne e ka flak boten ,dh...
Shto komentin tend per vepren e mesiperme:
Mos perdorni fjalor banal! Komentet me fjalor banal do te fshihen!
